همه پرندگان ایران ( قسمت اول )

مقدمه :

طبق اطلاعات موجود 514 گونه پرنده در ايران وجود دارد كه مي توان آ“نها را به ترتيب زير تقسيم بندي كرد:
- 324 گونه پرنده در ايران زاد و ولد مي كنند.
- 81 گونه زمستان گذرند.
- 5 گونه خارج از فصل جفت گيري به سواحل جنوبي مي آيند.
- 37 گونه به صورت اتفاقي ديده مي شوند.
-13 گونه وضع نامشخصي دارند.
4 گونه از خارج وارد- و شايد به طور عمد- در طبيعت رها شده اند.
در ميان 323 گونه بومي، 100 گونه كاملاً بومي اند، 86 گونه در بعضي قسمت هاي ايران بومي هستند ولي ممكن است در قسمت هاي ديگر كشور تابستان گذر يا مهاجر عبوري باشند، 78 گونه تابستان گذر و خيلي از آنها مهاجر عبوري هستند كه در زمستان ديده نمي شوند و 59 گونه در بعضي از قسمت هاي كشور تابستان گذر و در قسمت هاي ديگر زمستان گذرند پرندگان ايران در، 19 راسته و 64 خانواده جاي گرفته اند.
از ميان پرندگان بومي حدود 250 گونه در اصل متعلق به مناطق جغرافيايي ديگر ب.ده اند كه در آن نقاط تكامل يافته و سپس در قسمت هايي از ايران گسترش يافته اند كه شرايط محيطي با زيستگاه اصلي آنها مطابقت داشته است. نزديك به 50 گونه از پرندگاني كه در دشت ها و جنگل هاي نسبتاً خنك ناحيه خزر و آذربايجان يافت مي شوند و در واقع به مناطق جنگلي و استپ هاي مرط.ب اروپاي معتدل و اسيا تعلق دارند و اين قسم از شمال ايران حد جنوبي پراكندگي آنها را تشكيل مي دهد. از بين پرندگان، داركوب سبز، داركوب خال در بزرگ، ديوار خزك و اليكايي را مي توان نام برد.
در حدود 40 گونه ديگر كه در اصل وابسته به جنگل هاي پهن برگ اروپايي معتدله هستند به طور عمده در شمال و غرب ايران در جنگل هاي نواي البرز، آذربايجان و زاگرس ديده مي شوند. از آن جمله مي توان به كبوتر جنگلي، سار، چرخ ريسك سرآبي، سهره جنگلي اشاره كرد.
نزديك به 30 گونه ديگر از پرندگان كه مربوط به بتوه زارهاي گرم منطقه مديترانه اند، در غرب ايران به جنگل هي تنك غرب منطقه زاگرس و دامنه هاي جنوبي البرز روي آورده اند كه شرايط محيطي مناسبي براي زندگي آنها داشته است. به عنوان مثال داركوب باغي، چرخ ريسك سياه، زرده پره رخ زرد از آن جمله اند .
تعداد كمي از گونه هاي پرندگان كه متعلق به استپ هاي گرم تركستان و جنوب روسيه هستند فقط در استپي مشابه در شمال و شمال شرقي ايران يافت مي شوند مانند چكاوك طوقي و دزدپره سر سياه.
همان طور كه پيش تر نيز ذكر شد، حدود 4/3 وسعت ايران را سرزمين هاي خشك و نيمه خشك تشكيل مي دهد. اين سرزمين ها شامل كورهاي بزرگ، شنزارهي وسيع و كوهستان هاي با پوشش گياهاي كم و پراكنده اند. پرندگاني كه در اين بخش از سرزمين ما به سر مي برند، بيابان دوست هستند و در سراسر پهنه وسيع كويري و بياباني آفريقا پراكندگي دارند. از بين اين پرندگان مي توان از دودك، هوبره، زاغ بور، كوكر خال دار، چكاوك هدهدي و سهره صورتي نام برد.
زاغ بور كه به طور گسترده اي در كويرهاي مركزي و شرقي ايران ديده مي شود، پراكندگي محدود جهاني دارد و خارج از ايران تنها در حاشيه مرزهاي غربي پاكستان گزارش شده است. پرندگاني كه در ايران زاد و ولد ي كنند تنها 45 گونه به نواحي بسيار وسيع بياباني تعلق دارند چرا كه در نواحي خشك بياباني تعداد و تنوع گوننه هاي جانوري محدود است. ارتفاعات البرز و تا اندازه اي شته كوه زاگرس منطقه زيست گونه هاي كوهستاني است كه زادبوم اصلي آنها سلسله كوه هاي جنوب اروپا- آسيا بوده اس. در حد 15 گونه مانند هما، زاغ نوك زرد و گنجشك برفي به گروه وسيعي از جانوران تعلق دارند كه از جنوب اروپا تا سلسه جبال هيماليا گسترش يافته اند. در حالي كه معدودي ديگر مانند داركوب سبز راره راه، سسك نقابدار صرفاً به جانوران هيماليا هستند كه غربي پراكندگي آنها تا ايران مي رسد. هم چنين چندگونه معدود نظير سهره مغولي كه سرزمين اصلي آنها استپ هاي سرد و فلات هاي مغولستان و تبت است فقط در ارتفاعات شمال شرقي ايران كه منتهي اليه پراكندگي آنهاست ديده مي شئد.
در جنوب ايران پرندگاني يافت مي شوند كه اصل آفريقايي يا هندي دارند و حد شمالي پراكندگي آنها به دشت هاي ساحلي و دامنه هاي يك كوكوي خال دار كه فقط تا جنوب زاگرس گسترش دارند و ديگر حواصي زرد در حدود 20 گونه كه به جانوران آفريقا و هندوستان اختصاص دارند عموماً در طول كمربند باريكي در سراسر جنوب كشور زندگي مي كنند كه از ميان آنها اگرت ساحلي، باخورك كوچك، زنبور خور كوچ و سسك دم دراز را مي توان نام برد. نزديك 30 گونه ديگر اصولاً هندي هستند كه منتهي اليه شمال غربي منطقه پراكندگي آنها گوشه شرقي ايران را دبرمي گيرد. براي مثال مي توان به حواصل هندي، ال پشت سفيد، مينا و شهدخور اشاره كرد. سواحل جنوبي ايران كه از نظر جغرافيايي حد شمالي اقيانوس هند را تشكيل مي دهد، زيستگاخ مناسبي براي پرندگان دريايي ويژه اين درايي گرم را فراهم مي سازد كه نوك سرخ دريايي، پرستوي دريايي پشت دودي از آن جمله اند. بعضي از پرندگان مهاجر از منطقه قطبي توندرا، برخي از منطقه تايگا جنگل هاي پهن برگ اروپاي معتدل و غرب آسيا، گروهي از سيبري و بالخره تعدادي از استپ هاي ماوار خاورميانه به ايران مهاجر مي كنند. بسياري از آنها سراسر زمستان را در ايران بي مانند در حالي كه برخي تا آفريقا و هند پيش مي روند و زمستان را در آن نواحي سپري مي كنند .

وضعيت زيستي و حمايتي پرندگان:

بر اساس تقسيم بندي اتحاديه جهاني حفاظت، سه گونه از پرندگان ايران وضعيت بحراني دارند: درناي سيبري، دال پشت سفيد و گيلان شاه خال دار. هم چنين يك گونه به نام اردك سرسفيد در معرض انقراض و 12 گونه نيز آسيب پذير تلقي شده اند، كه عبارت اند از: غاز پيشوني سفيد، عروش غاز، اردك مرمري، عقاب ماهي خوار پالاس، عقاب تالابي، عقاب شاهي، دليجه كوچك، خروس كولي دشتي، يلوه حنايي، ميش مرغ، فاخته خاوري و باكلان گلو سياه.
اين طبقه بندي از منظر جهاني صورت گرفته است چنان كه ممكن است وضعيت تعدادي از گونه هاي موجود در ايران در شرايط بحراني باشد اما از آن جايي كه در سراسر جهان چنين وضعيتي ندارند نام آنها در فهرست سرخ اتحاديه جهاني حفاظت قرار نگرفته است. مانند هوبره كه در ايران جزو جانوران در معرض خطر هستند، اما از منظر جهاني نسل آن دچار هيچ گونه تهديدي نيست.
از نظر حمايتي و قواني ملي تمام پرندگان شكاري گوشت خوار حمايت شده هستند مانند: عقاب ها، كركس ها، قوش ها، بحري، بالابان، شاهين، باز، قرقي، طرلان، سارگپه، هما، ليل، جغدها، ساير پرندگان حمايت شده عبارت اند از: پليكان، درنا، پرستو، بلبل، سار صورتي، سسك، سينه سرخ، كبك دري، اردك مرمي و عروس غاز .
در ادامه به توصیف تمام گونه های ایرانی می پردازیم :

خانواده کوکو

Family Cuculidae
پرندگانی هستند بیشتر درخت زی که در مناطق قطبی معتدل واستوایی جهان زندگی می کنند با بدنی نسبتا باریک و دم دراز که شاهپرهای آن از وسط به کنار به تدریج کوتاه تر می شود ، منقاری کلفت و اندکی خمیده به پایین دارند در پای آنها دو انگشت در جلو و دو انگشت در عقب قرار دارد تک زی و انگلی هستند و در آشیانه پرندگان دیگر تخمگذاری می کنند طریقه تولید مثل و زادآوری آنها بسیار جالب و عجیب است. کوکوی ماده در فصل تخم گذاری در آشیانه پرندگان دیگر تخم می گذارد البته نه در آشیانه هر پرنده‌ای . معمولا کوکوی ماده تخم خود را در لانه الیکایی که پرنده‌ای کوچک و زیباست و همچنین در آشیانه پرندگانی چون سسک نقابدار، پرنده خوش الحان، حشره خوار کوچک ، چچک و سینه سرخ می گذارد ولی بیشتر دیده شده که تخم گذاری در لانه الیکایی صورت می گیرد . وقتی که پرنده ماده تخم خود را در لانه یکی از این پرنده ها گذاشت ، به طور غریزی یک یا چند تخم پرنده میزبان را از لانه بیرون می اندازد . کوکو در هر آشیانه فقط یک تخم می‌گذارد. پرنده میزبان نیز روی تخم‌ها می خوابد و آنها را به جوجه تبدیل می کند. اگر جوجه کوکو زودتر از بقیه به دنیا بیاید ، با وجودی که حتی ده ساعت هم از عمرش نگذشته ، به طور غریزی بقیه تخم‌ها را از لانه بیرون می اندازد . اگر هم دیرتر به دنیا بیاید ، به دلیل جثه بزرگ و قویترش در هنگام غذا گرفتن از مادرخوانده بهتر عمل می کند ، در نتیجه با خوردن غذای بیشتر، پرقدرت و بزرگتر شده و با تحت فشار قرار دادن جوجه‌های ضعیف دیگر یا همان جا آنها را می کشد و یا از لانه بیرون می اندازد بدین ترتیب تنها خودش در لانه باقی می ماند و به رشد خود ادامه می دهد . نر و ماده آنها هم شکل است ( به جز کوکوی آسیایی ، که از جمله پرندگان ایران به شمار نمی رود ) . از حشرات ، حلزون ها ، بی مهرگان کوچک و میوه تغذیه می کنند .!
کوکوها در ایران سه گونه هستند که عبارت از کوکو، کوکوی خالدار و کوکوی تاجدار . پراکنش کوکو در شمال و شمال غرب ایران است ، کوکوی خالدار در غرب ایران تا فارس تولید مثل می کند و کوکوی تاجدار در جنوب شرقی ایران زاداوری می نماید .

کوکو

انگلیسی : Cuckoo
فرانسوی : Coucou gris
لاتین : Cuculus Canorus

مشخصات :

32 سانتیمتر . دم دراز و بالهای نسبتا نوک تیز دارد ، در پرواز گاهی با قرقی ( که بالهای پهن و گرد دارد ) اشتباه می شود . صدای خیلی مشخصی دارد ، سطح پشتی و گلویش خاکستری مایل به آبی ست و سطح شکمی آن راهراه عرضی خاکستری پررنگ دارد . دمش دراز ، خاکستری رنگ و در انتها گرد است . روی دم خالهای سفید دارد و حاشیه انتهایی آن نیز سفید است . پاهایش زردرنگ می باشد . پرنده نابالغ دارای پر و بالی متغیر است ، سطح پشتی آن یا قهوه ای مایل به قرمز با راهراه عرضی فراوان ( تا حدی شبیه دلیجه ماده ) ، یا قهوه ای خاکستری با راهراه عرضی کمرنگ . هر دو شکل مزبور سطح شکمی سفید نخودی راهراه و در پس گردن یک لکه سفید دارند . بعضی از کوکوهای ماده گاهی خرمایی رنگ بوده ، به نابالغ های قهوه ای مایل به قرمز شباهت دارند . پرواز این پرنده مستقیم است و قبل از فرود آمدن بالبازروی می کند . این پرنده در خارج از فصل زاد و ولد تک زیست .!

زیستگاه :

در حاشیه جنگل ها ، بوته زارهای غیر محصور و همچنین مناطق بی درخت و گاهی در زمینهای باز مرتفع دیده می شود . معمولا چند نر با یک ماده جفت گیری می کنند . در لانه پرندگان دیگر تخمگذاری می کند و غالبا هر پرنده فقط انگل یک گونه می شود و در هر لانه تنها یک تخم می گذارد .

پراکندگی :

كوكو پرنده‌اي است كه تابستانها براي زادوولد فراوان است و به صورت مهاجر عبوری نیز دیده می شود .!

کوکوی خالدار

انگلیسی : Great Spotted Cucoo
فرانسوی : Coucou-geai
لاتین : Clamator glandarius

مشخصات :

39 سانتی متر . نشانه های تشخیص آن عبارتند از کاکل مشخص ، دم دراز با کناره های سفید که شاهپرهای آن از وسط به کنار به تدریج کوتاهتر می شود و سطح پشتی قهوه ای پر از لکه های سفید . سطح شکمی و طرفین سر آن سفید کرمی و گلویش زرد رنگ است . حلقه چشمی آن به رنگ نارنجی روشن است ، پرنده نابالغ سر تقریبا سیاه و بدون کاکل دارد و شاهپرهای نخستین آن بلوطی پررنگ است ، این پرنده در فصل زادآوری خیلی پر سر و صدا و خودنماست و اغلب روی پرچین ها می نشیند ، از لحاظ رفتار گاهی شبیه " زاغی " ست . پروازش نسبتا پر توان و مستقیم است . همچون کوکی تاجدار پرنده ای ست اجتماعی .!

زیستگاه :

در حاشیه یا فضاهای باز وسط جنگل ، باغات زیتون و دشته های پر بوته و کم درخت دیده می شود
از نظر لانه سازی ، انگل پرندگان دیگر بوده ، معمولا در آشیانه پرندگان خانواده کلاغ ( به خصوص زاغی ) تخم گذاری می کند و غالبا در یک آشیانه چند تخم می گذارد .

پراکندگی :

کوکوی خالدار پرنده‌اي است كه تابستانها به تعداد کمی دیده می شود و از جمله پرندگان كمياب ايران محسوب مي شود .!

کوکوی تاجدار

انگلیسی : Pied Crested Coukoo
فرانسوی : Coucou Jacobin
لاتین : Clamator jacobinus

مشخصات :

32 سانتی‌متر ؛ سطح پشتی ، تارک و کاکل افشان سیاه رنگ با جلای سبز دارد و سطح شکمی آن سفید است ، دمش خیلی دراز ، پهن و در انتها گرد می باشد و شاهپرهای آن نوک سفید مشخصی دارند .
بالهایش قهوه ای مایل به سیاه است با نوار پهن سفید که در پرواز به خوبی نمایان می شود . به صورت دسته های کوچک و پر سر و صدا از درختی به درخت دیگر می روند ولی اغلب برای تغذیه روی زمین می نشینند !

زیستگاه :

جنگل های تنک ، مناطق باز یا شیبدار ، دشتهایی که در آنها آکاسیا یا بوته های خاردار می روید .
در آشیانه گونه های مختلفی از پرندگان تخم می گذارد به خصوص در آشیانه لیکو .!

پراکندگی :

بنا به گزارش Zarudny تابستانها به تعداد کم در جنوب شرقی بلوچستان زادوولد می کرده است ولی اخیرا گزارشی در این مورد در دست نیست و آمار و اطلاع درست و دقیقی از وضعیت كوكوي تاجدار در ایران موجود نیست !

خانواده زنبور خور

Family Meropidae
پرندگانی هستند اجتماعی و رنگارنگ ، با بدنی باریک ، بالهای دراز و نوک تیز و دم بلند که اغلب جفت وسطی شاهپرهای آن دراز است ، منقاری دراز ، نسبتا بارک و اندکی خمیده دارند ، نر و ماده آنها همشکل است ، ئر سوراخ ها آشیانه می سازند و از حشراتی که در هوا می گیرند ، تغذیه می کنند که اغلب زنبور یا انواع مشابه آرا شامل می گردند .!

زنبور خور کوچک

نام انگلیسی : Little Green Bee-eater
نام فرانسوی : Guepier d’Orient
نام لاتین : Merops orientalis

مشخصات :

25 سانتی‌متر ( با احتساب پرهای دراز میانی دم ) از همه زنبور خورها کوچکتر است و به وسیله پر و بال سبز ، خط چشمی سیاه ، طوق سینه‌ای سیاه و گلوی آبی به آسانی شناخته می شود . تارک آن گاهی اثری از رنگ نارنجی دارد و زیر بالهایش مسی رنگ است . کمتر از سایر زنبور خورها اجتماعی ست و گاهی جفت جفت دیده می شوند .

زیستگاه :

درخت زارها ، زمینهای مزروعی ، بیشه های گز ، باغها و امثال آن در نقاط خشک . زنبور خور كوچك از جمله پرندگان بومی ایران و نسبتا فراوان است .!

زنبور خور معمولی

نام انگلیسی : Bee-eater
نام فرانسوی : Guepier d’Europe
نام لاتین : Merops apiaster

مشخصات :

27 سانتی‌متر ؛ زنبور خور معمولی پرنده ای‌ست رنگارنگ با منقار دراز خمیده و دو شاهپر خیلی دراز وسط دم که حتی از فاصله دور هم به آسانی تشخیص داده می شود . هر دو جنس آن سطح پشتی بلوطی و زرد ، شاهپرهای نخستین ، دم و سطح شکمی سبز مایل به آبی و گلوی زرد درخشان را دارا هستند ، پرنده نابالغ شاهپرهای دراز وسط دم را ندارد . پرنده ای ست اجتماعی ، اغلب روی سیم های برق و تلگراف می‌نشینند ، پروازشان زیبا و توام با بالباز روی های چرخشی ست که در این حالت بالها را افقی و در امتداد بدن نگه می دارند .!

زیستگاه :

فضاهای باز پر بوته و کم درخت ، تیرهای تلگراف و امثال آن را ترجیح می دهند . زنبور خور معمولي در سوراخ هایی که در دیواره ساحلی رودخانه ها ، گودال های شنی و بریدگیهای زمین و گاهی حتی در زمین هموار ایجاد می کند و به‌طور دسته جمعی زندگی و زاد و ولد می کند .!

زنبور خور گلو خرمایی

انگلیسی : Blue-cheeked Bee-eater
فرانسوی : Gupier de Perse
لاتین : Merops Superciliosus

مشخصات :

30 سانتی‌متر ؛ اندکی بزرگتر از " زنبور خور معمولی " است و به وسیله سطح پشتی ، پایین سینه و شکم سبز یکدست و نداشتن نوار سیاه در پایین گلو از آن مشخص می شود . گونه های آبی رنگش فقط از فاصله نزدیک قابل تشخیص است . سطح زیرین بالهایش تقریبا خرمایی رنگ و شاهپرهای وسطی دم
آن بلندتر از زنبور خور معمولی ست ، رفتارش شبیه به زنبور خور معمولی می باشد

زیستگاه :

دشت های باز ، زمینهای زراعتی و آبیاری شده و تالابها . به طور دسته جمعی در سوراخ دیوار ساحلی رودخانه ها ، تپه ها و گودالها آشیانه می سازد .

پراکندگی :

تابستانها در جنوب ایران ( جزاير قلمرو استان هرمزگان، جزيره فرور بزرگ كه در فاصله سي و شش مايلي شهر ابوموسي و در فاصله حدود صد و چهل و يك مايلي از بندرعباس قرار دارد ) زیاد است . زنبور خور گلو خرمايي از جمله پرندگاني است كه در شمال ایران به تعداد نسبتا فراوان زادوولد می کند و نیز به صورت مهاجر عبوری ، زیاد دیده می شود .!

خانواده گلاریول

Family Glareolidae

دودوک

انگلیسی : Cream-Coloured Courser
فرانسوی : Courvite isabelle
لاتین : Cursorius Cursor

مشخصات :

22 سانتی‌متر ؛ ولی در حال پرواز بزرگتر به نظر می آید . نر و ماده همشکل ، پرنده ای ست لاغر و به رنگ خاکی با پاهای دراز کرم رنگ و منقار نوک تیز و خمیده که شاهپرهای نخستین و سطح زیرین بالهایش سیاه و خیلی مشخص می باشد ، یک نوار پهن و سیاه و سفید از ناحیه چشم شروع شده و قوس مانند تا پس گردن خاکستری رنگش ادامه پیدا می کند . رفتارش شبیه سلیم هاست ؛ بدین ترتیب که سریع می دود و دفعتا در حالی که قوز کرده است بی حرکت بر جای می ماند تا جلب توجه نکند ، پروازش سریع و با بال زدن های منظم همراه است . از گلاریول ها به وسیله ظاهر کمرنگ‌تر ، پاهای تقریبا سفید و دراز ، نوار چشمی واضح و دم کوتاه و گرد تشخیص داده می شود .

زیستگاه :

بیابانهای ماسه ای هموار و مناطق نیمه بیابانی و کم گیاه .

پراکندگی :

دودك از جمله پرندگان نیمه مهاجری‌ست که در گذشته از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار بوده است وضعيت كنوني اين پرنده از طرف سازمان محيط زيست ايران عادي اعلام شده است ، اما اطلاع دقيق و درستي از وضعيت كلي اين پرنده در دست نيست .!

گلاریول بال سرخ

انگلیسی : Pratincole
فرانسوی : Glareole a collier
لاتین : Glareola pratincola

مشخصات :

25 سانتی‌متر ؛ نر و ماده همشکل ، گلاريول بال سرخ ، بالهای دراز ، نوک تیز و تیره رنگ ، دم سیاه دوشاخه یا قاعده سفید و پاهای سیاه دارد ، منقارش کوتاه و اندکی خمیده است ، در سطح پشتی قهوه ای زیتونی و در سطح شکمی نخودی رنگ می باشد ، شکمش سفید است و گلویی کرم رنگ با خط حاشیه ای سیاه دارد ، این خط حاشیه ای در پروبال زمستانی زیاد واضح نیست . پرنده نابالغ یک نوار عرضی سینه ای پهن مرکب از رگه رگه قهوه ای دارد . پروازگلاريول بال سرخ ، سریع و به شیوه پرستوهای دریایی ست ، هنگام برخاستن و یا فرود آمدن زیر بغلهای بلوطی رنگش دیده می شود ، ولی این قسمت معمولا در پرواز سیاه بنظر می رسد ، نیمه خارجی سطح پشتی بالهایش تیره تر از نیمه داخلی ست . به صورت گله های بزرگ و پر سروصدا در حال پرواز به شکار چشرات می پردازند . پرنده ای ست اجتماعی و اغلب در نور کم مانند صبح خیلی زود و غروب فعالیت می کند .

زیستگاه :

زمین های گلی با رویش گیاهی کوتاه ، باتلاقها و دشت های وسیع و اغلب نزدیک آب . اغلب به‌طور دسته جمعی زاد و ولد می کنند .

پراکندگی :

گلاریول بال سرخ از جمله پرندگانی‌ست که در گذشته نچندان دور ، تابستانها از پراکندگی فراوانی برخوردار بوده ولی در حال حاضراطلاع دقيقي از تعداد و وضعيت پراكندگي اين پرنده در دست نيست !

گلاریول بال سیاه

انگلیسی : Black-winged Pratincole
فرانسوی : Glareole a ailes noires
لاتین : Glareola nordmanni

مشخصات :

25 سانتی‌متر ؛ نر و ماده همشکل . از آنجا که دیدن پرهای سیاه زیر بغل گلاريول بال سياه فقط هنگام برخاستن و فرود میسر است ، تشخیص آن از گلاریول بال سرخ بسیار دشوار است . سطح پشتی و بال هایش تقریبا به طور یکدست تیره و شاه پرهای ثانویه حاشیه سفید ندارد . در این پرنده نیز مانند گلاریول بال سرخ هنگام پرواز ناحیه زیر بغل سیاه بنظر می رسد . رفتار ، صدا و زیستگاه گلاريول بال سياه شبیه گلاریول بال سرخ است .

پراکندگی :

گلاريول بال سياه از دسته پرندگانی‌ست که به صورت مهاجر عبوری در شمال غرب ایران به ندرت دیده می‌شود . کمتر گزارش قابل اطمینانی در این مورد در دست است .

خانواده اسكوا

Family Stercorariidae
پرندگاني دريايي با جثه اي بزرگ كه شبيه شكاري ها هستند ، با پرو بال تيره رنگ و بالهاي باريك و زاويه دار، در پرنده هاي بالغ شاهپرهاي وسطي دم معمولا دراز است . رنگ پروبال آنها اغلب متغير و گمراه كننده است ولي در تمام اشكال سفيدي بن شاهپرهاي بال به خوبي ديده مي شود ، اغلب پرندگان ديگر را آنقدر دنبال مي كنند تا طعمه اي را كه در دهان دارند رها سازند ، معمولا روي سطح آب به استراحت مي پردازند . نر و ماده آنها همشكل است ، روي زمين آشيانه مي سازند .

اسكواي دم پيچ

انگليسي : Pomariskua
فرانسوي : Labbe Pomarin
لاتين : Stercorarius Pomarinus

مشخصات :

50 سانتي‌متر با احتساب دو شاهپر وسطي دم . از اسكواي قطبي بزرگتر ، پرجثه تر و سينه اش برآمده تر است ، پرنده بالغ با پرهاي بلند مياني دم كه بلنده بوده در انتها تاب خورده است ، مشخص مي شود ، ولي ممكن است گاهي اين پرها شكسته و كوتاه شده باشد ، اسكواي دم پيچ به دو شكل كمرنگ و پررنگ ديده مي‌شود ؛ شكل كمرنگ آن سر و صورت تقريبا سياه ،‌ گونه ها و طوق سفيد مايل به زرد ، سطح شكمي سفيد ، نوك بال ها و پهلوها با راه راه عرضي تيره رنگ و معمولا يك طوق سينه اي تيره دارد .شكل پر رنگ آن قهوه اي پر رنگ و نسبتا يكدست است .هردو شكل اسكواي دم پيچ ؛ لكه هاي بزرگ تقريبا سفيد در زير و روي بال دارد ، پرنده نابالغ ، بطور يكدست لكه لكه قهوه اي پررنگ و نخودي است ، در سطح شكمي راه راه عرضي فراوان دارد و شاهپرهاي وسطي دم آن بلند نيست . در طبيعت تشخيص آن از نابالغ اسكواي قطبي ميسر نيست ، جز به كمك اندازه بزرگتر، جثه پرتر و بالهاي پهن تر و گردتر .!

زيستگاه:

بيشتر دور از ساحل و در وسط دريا و گاهي در كنار ساحل نيز ديده مي شوند .

پراكندگي :

اسکوای دم پیچ پرنده ای‌ست که زمستانها در نزديكي سواحل جنوبي ايران از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار بوده ، به صورت مهاجر عبوري از سواحل جنوب شرقي درياي خزر گزارش شده ولی در حال حاضر و به‌طور كلي از پراكندگي اين پرنده اطلاعات كامل و دقيقي در دست نيست .

اسكواي قطبي

انگليسي : Arctic Skua
فرانسوي : Labbe Parasite
لاتين : Stercorrarius Parasiticus

مشخصات :

45 سانتي‌متر با احتساب دو شاهپر بلند وسطي دم . از لحاظ اندازه و جثه كوچكتر از اسكواي دم پيچ است و به وسيله شاهپرهاي مياني دمش كه درازتر و در عين حال راست و نوك تيز است ،‌ مشخص مي شود ( در اسكواي دم پيچ اين شاهپرها نوك پهن و تابدار است ) . منقار آن از منقار اسكواي دم پيچ باريكتر است ، شكل كمرنگ اين پرنده روي سرش تقريبا سياه است كه با گونه ها و پس گردن سفيد مايل به زردش تضاد خاصي دارد . سطح پشتي آن قهوه اي پر رنگ است ، سطح شكمي سفيد و معمولا يك نوار سينه اي تيره رنگ دارد . اشكال حد واسط اسكواي قطبي ؛ در سطح شكمي قهوه اي كمرنگ بوده ، طرفين سر آنها نخودي مايل به سفيد و اغلب متغير است . شكل پررنگ آن قهوه اي مايل به سياه يكدست مي باشد . در شكل كمرنگ پرنده نابالغ ، در سطح پشتي و شكمي پر از راه راه و لكه هاي نزديك به هم است . اسكواي قطبي از لحاظ رفتار، انگل پرندگان دريايي ديگر است ، بدين ترتيب كه آنها را آنقدر دنبال مي كند تا طعمه اي را كه گرفته اند رها سازند . پرواز عادي آن زيبا و مداوم است ، ولي در مواردي مانند شاهين ها پروازهايي بسيار سريع دارد . پرنده بالغ و بخصوص نابالغ ها لكه بزرگ و سفيدي روي بال دارند .

زيستگاه :

هم در وسط دريا و هم در نزديك ساحل ديده مي شوند .

پراكندگي :

اسکوای قطبی از دسته پرندگانی است که زمستانها در سواحل جنوبي ايران نسبتا فراوان است و نیز به صورت مهاجر عبوري و به تعداد كم در درياي خزر ديده مي شود !

خانواده کوکر

Family Pteroclididae
پرندگانی کبوتر مانند ، پر جثه و خشک‌زی هستند ، با بالها و دم دراز و نوک‌تیز و پاه‌های کوتاه پردار ، پرواز آنها سریع و مستقیم است ، مانند کبوتر‌ها راه می روند . زیستگاه آنها معمولا بیابان و زمین‌های لم یزرع است ، رنگ پر و بالشان بیشتر خاکی و با زیستگاه آنان مطابقت دارد ، نر و ماده آنها همشکل نیست ، پرندگانی اجتماعی هستند و گاهی گله‌های بسیار بزرگ را تشکیل می دهند ، معمولا روزها در ساعت معینی گله‌های آنها جهت نوشیدن آب مسافت زیادی را طی می کنند ، روی زمین آشیانه می سازند و از دانه‌ها ، میوه‌های سته ، جوانه گیاهان و حشرات کوچک تغذیه می کنند .

کوکر راهراه

انگلیسی : Lichtenstein’s Sandgrouse
فرانسوی : Ganga de Lichtenstein
لاتین : Pterocles lichtensteini

مشخصات :

25 سانتی‌متر ؛ شاهپرهای دم آن دراز نیست ، كوكر راهراه نر ؛ پیشانی سیاه و سفید دارد و یک نوار پهن به رنگ زرد اخرایی روی سینه‌اش ديده می شود که در حد بالا و پایین حاشیه سیاه دارد و از وسط نیز با خط عرضی سیاه به دو قسمت تقسیم شده است . بقیه پر و بالش قهوه ای خاکی ست با راهراه عرضی باریک ، نزدیک به هم و به رنگ فقوه ای سیر . كوكر راهرا ماده ؛ قهوه ای مایل به خاکستری و سراسر بدنش خال خال و راهراه است . معمولا جفت جفت و یا به صورت دسته های کوچک دیده می شود . اغلب پس از تاریک شدن هوا برای نوشیدن آب می آید .

زیستگاه :

مناطق خشک ولی نه بیابان های برهنه ، مناطقی با درختان به خصوص از جنس آکاسیا را ترجیح می دهد .
روی زمین و اغلب زیر بوته ها آشیانه می سازد .

پراکندگی :

کوکر راه راه از چمله پرندگان بومی ایران و از پراكندگي نسبتا فراواني برخوردار است . در زمستان از خوزستان نیز گزارش شده .

کوکر شکم سیاه

انگلیسی : Black-bellied Sandgrouse
فرانسوی : Gana unibande
لاتین : Pterocles orientalis

مشخصات :

34 سانتی‌متر ؛ کوکر شکم سیاه از سایر کوکرها بزرگتر و پرجثه تر است . حتی از فاصله دور به کمک دم جمع و جورتر و شکم سیاه خیلی مشخص ، شناخته می شود . نشانه های تشخیص پرنده ، عبارتست از سر خاکستری مایل به نخودی ، سطح پشتی تقریبا خاکستری با خال های نارنجی ، پوش پرهای بال و شاهپرهای ثانویه نارنجی رنگ ، گلوی بلوطی با لکه سیاه در قسمت پایین گلو و سینه خاکستری مایل به صورتی با طوق سیاه سینه ای ، پرنده ماده خاکی رنگ است و در روی سر و سطح پشتی خالهای فراوان دارد . گلویش زرد رنگ می باشد و سینه اخرایی رنگ آن پر از خالهای سیاه است ، که در قسمت پایین به یک طوق سیاه ختم می شود .!

زیستگاه :

در مناطق نیمه بیابانی و زمینهای ناهموار سنگلاخ دیده می شود . روی زمین آشیانه می سازد .

پراکندگی :

كوكر شكم سياه از جمله پرندگان بومي ايران و روزگاري از پراكندگي فراواني برخوردار بوده است ولی در حال حاضر اطلاع دقيق و مستندی از وضعيت تعداد و پراكندگي آن در دست نيست .!

کوکر شکم سفید

انگلیسی : Pin-tailed Sandgrouse
فرانسوی : Ganga cata
لاتین : Pterocles alchata

مشخصات :

37 سانتی‌متر ( با احتساب پرهای بلند دم ) در حالت نشسته منطره کبک کمرنگی را دارد که چمباتمه زده است ولی به وسیله پرهای میانی دمش که نوک تیز و دراز هستند به آسانی تشخیص داده می شود . كوكر شكم سفيد در پرواز ظاهرا بی گردن به نظر می آید و نشانه های دیگر تشخیص آن در این حالت عبارتست از بالهای دراز و نوک تیز و سفیدی شکم و سطح زیرین بالها ، پرنده نر در پروبال زادوولد سطح پشتی قهوه ای مایل به خاکستری دارد که پر از خال های مشخص زرد لیمویی ست ، پوش پرهای بال بلوطی ، تارک خاکستری ، صورت زرد نارنجی ، گلو و چانه سیاه و بالاخره نوار سینه ای پهن بلوطی رنگ دارد . كوكر شكم سفيد ماده ؛ سطح پشتی زردرنگ با راهراه عرضی ظریف به رنگ های سیاه ارغوانی دارد .گلو و سطح شکمی آن سفید است با دو یا سه نوار باریک سیاه در ناحیه سینه . كوكر شكم سفيد نر ؛ در زمستان به ماده شباهت پیدا می کند ولی راهراه ارغوانی سطح پشتی را ندارد ، پرواز این پرنده سریع و شبیه پرواز سلیم طلایی ست ، اغلب به صورت گله های بزرگ دیده می شود که ضمن پرواز دسته های کوچکی از آنها جدا می شود .

زیستگاه :

در دشت های خشک و پر گرد و غبار ، فلات های مرتفع و سنگلاخ و زمین های گلی خشک شده دیده می شود . روی زمین آشیانه می سازد .

پراکندگی :

كوكر شكم سفيد از جمله پرندگان بومي ايران و در ۱۵ سال گذشته از پراكندگي فراواني برخوردار بوده است و اما در حال حاضر به رغم كاهش چشم‌گير اين پرنده ، از وضعيت تعداد و پراكندگي آنها اطلاع دقيق و مستندي در دست نيست .!

کوکر خالدار

انگلیسی : Spotted Sandgrouse
فرانسوی : Ganga tachete
لاتین : Pterocles senegallus

مشخصات :

33 سانتی‌متر ( با احتساب دم دراز ) كوكر خالدار نر؛ نخودی مایل به صورتی کمرنگ است و یک نوار چشمی خاکستری رنگ دارد . چانه ، گلو و قسمت بالای گردنش تقریبا زرد است و یک لکه بزرگ سیاه و نامشخص در قسمت پایین شکم دارد ، كوكر خالدار ماده ؛ سطح پشتی و روی سینه دارای خالهای سیاه فراوان است ، گلو و قسمت بالایی شکم آن نخودی کمرنگ و بدون خال می باشد ، در هر دو جنس شاه پرهای وسطی دم خیلی دراز است .در پرواز سطح پشتی بالها تقریبا یکدست نخودی مایل به صورتی بنظر می‌آید ، كوكر خالدار ، به طور کلی پرنده ای اجتماعی ست و معمولا صبح زود برای نوشیدن آب می آید .!

زیستگاه :

بیابان های وسیع ، سنگلاخ یا ماسه ای . روی زمین و در فضای باز آشیانه می سازد .

پراکندگی :

كوكر خالدار از پرندگان بومي ايران است و در گذشته نچندان دور از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار بوده ولی در حال حاضر اطلاع دقيق و مستندی از وضعيت تعداد و پراكندگي آن در دست نيست .!

کوکر گندمی

انگلیسی : Coronated Sandgrouse
فرانسوی : Ganga couronne
لاتین : Pterocles Coronatus

مشخصات :

27 سانتی‌متر ؛ شاهپرهای دم آن دراز نیست ، كوكر گندمي نر ؛ تارک خرمایی کمرنگ دارد که اطراف آن خاکستری مایل به آبی ست و طرفین سر و گلوی زرد روشن و نقش سیاه مشخصی روی صورت دارد . بقیه پر و بالش به طور کلی قهوه ای کرمی ست و در انتهای دمش نوار خرمایی و سیاه دیده می شود ، كوكر گندمي ماده ؛ تماما خاکی مایل به خرمایی ست با خطوط ظریف موجدار به رنگ قهوه ای ، به جز ناحیه چانه و گلو که زرد رنگ و تقریبا بدون خال می باشد . هنگام پرواز ، در هر دوجنس شاهپرهای نخستین و ثانویه تیره رنگ بال جلب توجه می کند . رفتار كوكر گندمي شبیه به کوکر خالدار است .

زیستگاه :

بیابانهای سنگلاخ یا صخره ای باز و زمینه های پوشیده از گدازه‌های آتشفشانی و دره های بسیار خشک در مناطق کوهستانی روی زمین و بین سنگها آشیانه می سازد .

پراکندگی :

كوكر گندمي پرنده‌اي است بومي ايران و در گذشته نچندان دور از پراكندگي فراواني برخوردار بوده و اما در حال حاضر اطلاع دقيقي از وضعيت پراكندگي آن در دست نيست .!

کوکر شکم بلوطی

انگلیسی : Chestnut-bellied Sandgrouse
فرانسوی : Gana a ventre chatain
لاتین : Pterocles exustus

مشخصات :

32 سانتی‌متر ( با احتساب دم دراز ) كوكر شكم بلوطي نر ؛ سر ، گردن ، و سینه نخودی مایل به صورتی با نوار سینه ای باریک و سیاه دارد . شکمش بلوطی پر رنگ و در وسط تقریبا سیاه است ، كوكر شكم بلوطي ماده ؛ یکدست زرد و خاکی است با خطوط موجدار تقریبا سیاه بجز ناحیه گلو و نوار پهن پایین سینه ، شکمش پر از رگه های سیاه است . در هر دو جنس شاهپرهای وسطی دم دراز است و شاهپرهای نخستین و ثانویه بال آنها تقریبا سیاه است با نوک سفید که در پرواز به خوبی دیده می شود . رفتار كوكر شكم بلوطي ، شبیه کوکر خالدار است .!

زیستگاه :

دشت های نیمه خشک با بوته های پراکنده و زمینهای زراعتی مناطق خشک . روی زمین آشیانه می سازد

پراکندگی :

كوكر شكم بلوطي پرنده‌اي است بومي ايران و روزگاري از پراكندگي نسبتا فراواني برخوردار بوده و اما در حال حاضر و به رغم نابودي زيستگاه‌هاي اين پرنده ، اطلاع دقيق و درستي از وضعيت تعداد و پراكندگي آن در دست نيست .!

کوکر دم دراز

انگلیسی : Pallas’s sandgrouse
فرانسوی : Syrrhapte paradoxal
لاتین : Syrrhaptes paradoxus

مشخصات :

35 تا 40 سانتی‌متر ؛ به وسیله پرهای دراز و نوک تیز وسط دم ( درازتر از پرهای کوکر شکم سفید ) و لکه سیاه روی شکم ( کوچکتر از سیاهی شکم کوکر شکم سیاه ) مشخص می شود . كوكر دم دراز نر ؛ سر و گلوی نارنجی با یک قسمت خاکستری قوس دار از چشم تا کنار گردن ، سطح پشتی خاکی با راهراه عرضی و سینه و شاهپرهای نخستین خاکستری کمرنگ دارد . كوكر دم دراز ماده ؛ در حد پایین لکه گلویی یک خط سیاه دارد و خالهای سیاهی روی تارک و روی گردن آن که فاقد رنگ نارنجی است دیده می شود .

زیستگاه :

در مناطق نیمه بیابانی ، ماسه ای و استپ های خشک دیده می شود ، روی زمین آشیانه می سازد

پراکندگی :

کوکر دم‌دراز از جمله پرندگان نادر ایران است ؛ البته در زمستان به طور نامنظم در شمال شرقی ایران ( ترکمن صحرا ) دیده می شود .

خانواده کبوتر

Family Columbidae
پرندگانی هستند نسبتا پر جثه و تند پرواز با بال‌های نوک‌تیز و دم نسبتا بلند که اغلب طرح خاصی دارد سری کوچک و گردنی نسبتا کوتاه دارند ، روی زمین یا درخت زندگی می کنند در خارج از فصل زادوولد به طور دسته‌جمعی دیده می شوند ، پروازی قوی و سریع دارند نر و ماده آنها همشکل است روی درخت و یا سوراخ‌ها آشیانه می سازند جوجه‌های خود را در ابتدا از ( شیر) غدد چینه دان خود تغذیه می نمایند از دانه‌ها و میوه‌ها تغذیه می کنند ، بعضی از گونه‌های حشرات ، کرم‌ها و حلزون‌ها را نیز می خورند .

کبوتر جنگلی

انگلیسی : Wood Pigeon
فرانسوی : Pigeon Ramier
لاتین : Columba Palumbus

مشخصات :

40 سانتی‌متر ؛ از سایر کبوترها بزرگتر است ، گردنش شرابی رنگ با جلای سبز و ارغوانی که در هر طرف آن یک لکه سفید دارد و در پرواز نوار پهن سفیدی روی بال‌های آن مشاهده می شود . پرنده نابالغ ، نشانه‌های گردن را ندارد . كبوتر جنگلي غالبا در زمستان به صورت گله‌های بزرگ دیده می‌شود و اغلب با فاخته‌ها همراه است . وقتی احساس خطر می کند ، با صدای شدید و ناگهانی از درخت پر می کشد ( رجوع شود به فاخته خاوری و کبوتر چاهی )

زیستگاه :

کبوتر جنگلی از جمله پرندگانی‌ست که معمولا در مناطق بدون درخت یافت نمی شود . معمولا روی درخت‌ها ، پرچین‌ها و لانه‌های متروک آشیانه می سازد .

پراکندگی :

زمستان‌ها نسبتا زیاد بوده و به تعداد نسبتا فراوان در ایران زادوولد می کرده است. در گذشته نه چندان دور تقریبا همه جا حتی در شهرها هم دیده می شد و اما در حال حاضر جمعیت آنها رو به کاهش نهاده به گونه‌ای که اطلاعی دقیق و مستندی از وضعیت تعداد و پراکندگی آن در دست نیست .

فاخته

انگلیسی : Stock Dove
فرانسه : Pigeon Colombin
لاتین : Columba Oenas

مشخصات :

32 سانتی‌متر ، از کبوتر جنگلی نسبتا کوچک‌تر و تیره‌تر است ، در حال پرواز و یا در حالت نشسته به خاطر نداشتن سفیدی روی بالها و گردن به آسانی از آن تشخیص داده می شود ، رنگ خاکستری سطح پشتی
فاخته بیشتر به رنگ آبی متمایل است ، در کنار گردن لکه‌هايی با جلای سبز و دونوار باریک سیاه رنگ کوتاه و مقطع دارد . پرنده نابالغ فاقد لکه سبز روی گردن است .رفتار فاخته ، شبیه به کبوتر جنگلی است و غالبا در زمستان با آن دیده می شود ولی کمتر از کبوتر جنگلی اجتماعی می باشد و پروازش تیز و سریع‌تر است ، ( کبوتر چاهی ) دارای دمگاه سفید و مشخص با دو نوار بالی خیلی پهن و سیاه رنگ است ( رجوع شود به فاخته خاوری )

زیستگاه :

مانند کبوتر جنگلی ولی پارک‌های وسیع‌تر و با درخت‌های کهن را ترجیح می دهد ، همچنین روی صخره‌های مشرف به دریا ، تپه‌های شنی و غیره دیده می شود . در سوراخ تنه درختان کهن ، شکاف صخره‌ها ، سوراخ‌های زمین و یا در ساختمان‌ها آشیانه می سازد .

پراکندگی :

فاخته از جمله پرندگانی است که زمستان‌ها از پراکندگی فراوانی برخوردار است و به تعداد نسبتا فراوان در ایران زادوولد می کند .

فاخته خاوری

انگلیسی : Eastern Stock Dove
فرانسه : Pigeon d’Eversmann
لاتین : Columba Eversmanni

مشخصات :

29 سانتی‌متر ؛ خیلی شبیه فاخته ولی کوچک‌تر از آن است ، رنگ سرش متمایل به شرابی ( نه خاکستری خالص مانند فاخته ) جلای گردنش سبز ( نه ارغوانی ) و نوار کمرنگ روی دم آن خیلی واضح‌تر است . رفتار و صدایش شبیه فاخته می باشد .

زیستگاه :

فضاهای باز ، با درختان پراکنده در نواحی کوهستانی ، شیب‌های سنگی ، کوهستان ، سواحل سنگی یا رسی رودخانه‌ها . در سوراخ تنه درختان و یا بین سنگ‌ها آشیانه می سازد .

پراکندگی :

به درستی وضعیت فاخته خاوري معلوم نیست ، احتمالا به تعداد کم در کوه‌های شمال خراسان زاد و ولد می‌کند ، از سیستان گزارش شده است .

کبوتر چاهی

انگلیسی : Rock Dove
فرانسه : Pigeon Biset
لاتین : Columba Livia

مشخصات :

32 سانتی‌متر ؛ این پرنده جد کبوتر اهلی است ، از فاخته و کبوتر جنگلی به وسیله دمگاه تقریبا سفید ، دو نوار پهن و سیاه روی شاهپرهای ثانویه و سفیدی سطح زیرین بال‌ها مشخص می شود . دمش یک نوار انتهایی سیاه رنگ دارد و معمولا قسمتی از پرهای خارجی دم آن سفید است . پر و بال این پرنده خاکستری مایل به آبی و در ناحیه پشت کمرنگ‌تر است . در طرفین گردن جلای سبز و بنفش دارد ، پروازش از کبوتر جنگلی سریع‌تر است و معمولا در ارتفاع کم پرواز می کند .

زیستگاه :

معمولا در اطراف صخره‌های مشرف به دریا ، پرتگاه‌های کوهستان دیده می شود ، آشیانه خود را در شکاف سنگ‌ها و غارها می سازد ، کبوتر‌های اهلی در شهرها و مزارع فراوان هستند و در ساختمان‌ها آشیانه می‌کنند

پراکندگی :

كبوتر چاهي از جمله پرندگان بومي ايران و از پراكندگي خيلي زيادي برخوردار است .!

یا کریم

انگلیسی : Collared Dove
فرانسه : Tourterelle Turque
لاتین : Streptopelia Decaocto

مشخصات :

27 سانتی‌متر ؛ تفاوتش با قمری معمولی در این است که دمش درازتر به نظر می آید و سطح پشتی آن قهوه‌ای خاکی کمرنگ و یکدست است ، در پشت گردن یک نیم طوق سیاه دارد . از زیر ، سفیدی نیمه انتهایی دم سیاهش به شناخت آن کمک می کند و از روبرو ، دم بسته آن با بقیه سطح پشتی همرنگ می باشد .
سر و سطح شکمی آن کم رنگ‌تر و خاکستری رنگ است ، با جلای صورتی شرابی به خصوص در ناحیه سینه سیاهی شاهپرهای نخستین با بقیه پر و بال آن تظاد خاصی دارد . چشمهایش قرمز رنگ است .

زیستگاه :

بیشتر در شهرها و مناطق روستایی دیده می شود ، آشیانه‌اش را معمولا روی درخت‌ها و گاهی در ساختمان‌ها می سازد .

پراکندگی :

ياكريم پرنده‌اي است بومي ايران و از پراكندگي فراواني برخوردار است .!

قمری معمولی

انگلیسی : Turtle Dove
فرانسه : Tourterelle des bois
لاتین : Streptopelia turtur

مشخصات :

27 سانتی‌متر ؛ جثه نسبتا لاغر و دم سیاه با کناره‌های سفید که شاهپرهای آن به تدریج از وسط به کنار کوتاه‌تر است شناخته می شود ، سطح پشتی آن به رنگ خرمایی مایل به خاکی است ، با پرهایی که وسط آن سیاه می باشد و در کنار گردنش ، لکه ای مرکب از رگه‌هایی سفید و سیاه دارد . گلو و سینه آن شرابی کم رنگ است ( نا بالغ لکه‌های کنار گردن و رنگ شرابی ناحیه گلو و سینه را ندارد ). قمري معمولي پرنده‌اي است كه معمولا جفت‌جفت و یا به صورت گله‌های کوچک دیده می شود ، پروازش سریع و مستقیم و حرکات بالش بیش از کبوتر جنگلی توام با تکان‌های شدید است ( رجوع شود به قمری خاوری )

زیستگاه :

فضاهای باز و پر‌بوته با پرچین‌های بلند و بیشه‌های پردرخت . در بوته‌ها ، بیشه‌ها و باغ‌های میوه آشیانه می‌سازد

پراکندگی :

قمری معمولی پرنده‌ای‌ست که در فصل تابستان‌ از پراکندگی نسبتا زیادی برخوردار است .

قمری خاوری

انگلیسی : Rufous Turtle Dove
فرانسه : Tourterelle orientale
لاتین : Streptopelia orientalis

مشخصات :

31 سانتی‌متر ؛ شبیه قمری معمولی ولی به طور محسوسی از آن پررنگ‌تر است ، به جای سفیدی روی گردن و دم ( قمری معمولی ) در این پرنده ، رنگ های آبی روشن و خاکستری دیده می شود . خال‌های پشتش ظریف‌تر است و بخش کمرنگ زیر دم آن وسیع‌تر می باشد . رفتار قمري خاوري شبیه به قمری معمولی است .!

زیستگاه :

زيستگاه قمري خاوري مانند قمری معمولی است ولی نقاط مرطوب‌تر را ترجیح می دهد

پراکندگی :

اتفاقی و در زمستان از جنوب شرقی بلوچستان گزارش شده است .

قمری خانگی

انگلیسی : Palm Dove
فرانسه : Tourterelle maillee
لاتین : Streptopelia senegalensis

مشخصات :

26 سانتی‌متر ؛ جثه اش نسبتا کوچک و تنها قمری ست که طوق پهنی در جلوی گردن دارد . سر و گردنش صورتی شرابي است ، با یک طوق پهن خال‌خال سیاه و مسی رنگ در قاعده جلویی گردن . چانه‌اش کمرنگ و شکم و پوشپرهای زیر دم آن سفید است .سطح پشتی خرمایی پر رنگ با دمگاه خاکستری و پوشپرهای خاکستری مایل به آبی کمرنگ بالهایش در پرواز به خوبی نمایان است . دمش سیاه رنگ و نمیه انتهایی پرهای کناری آن سفید است ، پاه‌ها و حلقه چشم قرمز رنگ می باشد . نر و ماده قمري خانگي شبیه به هم و پرنده نابالغ از آنها تیره‌رنگ‌تر است .

زیستگاه :

در شهرها ، روستاها و اطراف آنها دیده می شود . در بوته‌های خار درخت‌های کوچک و در ساختمان‌ها آشیانه می سازد .

پراکندگی :

به طور کلی قمری خانگی بومی ایران و از پراکندگی فراوانی برخوردار است .

خانواده طوطي

Family Psittacidae

طوطي طوق صورتي

انگليسي : Rose-Ringed Parakeet
فرانسه : Perruche a Collier
لاتين : Psittacula Krameri

مشخصات :

40 سانتي متر با احتساب دم كه طول آن 25 سانتي متر است . پرنده‌اي ست كاملا مشخص به رنگ سبز روشن ، با دم خيلي دراز و دم تيز ، بال‌هاي نوك‌تيز و منقار قرمز قلاب مانند . طوطي طوق صورتي نــر ؛ گلوي سياه دارد و در پس گردنش يك طوق باريك به رنگ صورتي مايل به قرمز ديده مي شود . پروازش سريع و توام با بال زدن‌هاي تند است ، پرنده‌اي است اجتماعي و در مناطقي كه فراوان است به صورت گله‌های كوچك ديده مي شود .

زيستگاه :

باغ‌ها ، ميوه‌زارها ، پارك‌ها و كشتزارها با درختان بلند .

پراكندگي :

جمعيت‌هايي كه از طوطي‌هاي قفسي فراری نتيجه شده اند ، به حالت وحشي در بسياری از شهرهاي بزرگ ايران ، در زمين‌هاي پست ناحيه خزر و خوزستان ديده مي شوند . امكان دارد كه به حالت طبيعي و در منتهي‌اليه جنوب شرقي ايران يافت شود . اخيرا در جزيره خارك چند طوطي بزرگ هندي ديده شده است .

شاه طوطی ( طوطی بزرگ اسکندر )

انگلیسی : Alexandrine parakeet
فرانسوی : ــــــــ
لاتین : Psittacula eupatria

مشخصات :

85 سانتی‌متر با احتساب دم که طول آن در پرنده نر به 36 سانتی‌متر می رسد . پرنده‌اي ست به رنگ سبز مشخص ، با دم خيلي دراز و دم تيز ، بال‌هاي نوك‌تيز و منقار قرمز قلاب مانند . در جنس نر، نوار سياهي از بخش زيرين منقار جدا شده و در پشت گردن به نوار قرمز مایل به صورتی امتداد یافته و یک طوق کامل گردنی ایجاد می کند . شباهت زیادی به طوطی طوق صورتی دارد اما نسبتا از آن بزرگتر و پرجثه‌تر است ؛ سرش بزرگتر و منقاری قطورتر دارد . بارزترین مشخصه آن لکه قرمز رنگ روی شانه‌هاست که آن را به خوبی از طوطی طوق صورتی متمایز می سازد . پرنده ماده دم کوتاه‌تری دارد و فاقد طوق گردنی‌ست که در این حالت ممکن است با جنس ماده طوطی طوق صورتی اشتباه گرفته شود ، اما رنگ سبز تیره ، جثه بزرگتر ، دم بلندتر و لکه قرمز شانه‌ها آن را از پرنده مزبور متمایز می سازد ؛ پرنده نابالغ شبیه به پرنده ماده است با دمی کوتاه تر و عنبیه چشم مایل به خاکستری ( عنبیه چشم در پرنده بالغ سفید است )، پرهای بلوغ در طوطی بزرگ اسکندر در سال سوم و گاها در سال دوم ظاهر می‌شوند .

زیستگاه :

باغ‌ها ، ميوه‌زارها ، پارك‌ها و كشتزارها با درختان بلند و کهنسال .

پراکندگی :‌

زيستگاه هاي اصلي شاه طوطی ( طوطی بزرگ اسکندر ) از شبه جزيره هندوستان تا برمه و ويتنام و تايلند و نواحي مختلفي در آفريقا را دربرمي گيرد . جمعيت‌هايي كه از طوطي‌هاي قفسي فراري نتيجه شده اند ، به حالت وحشي در بسياري از شهرهاي بزرگ ايران دیده شده‌اند . آمار پراکندگي طوطي ها در تهران به ترتيب کاخ موزه، بوستان و فرهنگسراي نياوران با بيشترين تعداد و بعد از آنها باغ وزارت کشاورزي، کاخ موزه سعدآباد، پارک هاي جمشيديه، ملت و ساعي در شمال شهر و همچنين فرهنگسراي اشراق، فضاي سبز پادگان هاي نيروي هوايي و قصر فيروزه در شرق و درختان سفارت انگليس، روسيه و کاخ موزه گلستان و پارک شهر در نقاط مرکزي شهر محل هاي اصلي زيست شاه طوطي هاي آزاد در تهران هستند. اما کارشناسان آزمايشگاه پرندگان بخش تحقيقات وزارت جهاد و کشاورزي، مقاله ارزشمندي در يکي از مجلات انگليسي زبان در خصوص شاه طوطي هاي تهران و تعداد تقريبي آنها به چاپ رسانده اند که در آن مشاهده طوطي هاي آزاد در ايران منحصر به موارد بسيار معدودي در بوشهر و بندرعباس و همچنين تعداد قابل ملاحظه اي در تهران و کرج شده است (نگارنده افزون بر اينها خود ناظر طوطي هاي آزاد در عمارت هشت بهشت قزوين و باغ ملي مشهد نيز بوده است) ازدياد جمعيت طوطيان تهران و حضور و سازگاري شان در محيط پرسر و صداي شهري علت هاي مختلفي دارد که مهم ترين آن مي تواند طولاني شدن فصل گرما و افزايش نسبي دما در فصل زمستان باشد. همچنين داشتن پاهايي با دو انگشت رو به جلو و دو انگشت رو به عقب و منقار نيرومند قلاب شکل، باعث شده طوطي به راحتي دور از دسترس انسان و در محيط هاي داراي درختان بلند و کهنسال (امثال کاخ ها و بوستان هاي قديمي تهران) زندگي کرده و به تخم گذاري بپردازد . ازدياد جمعيت طوطيان تهران و حضور و سازگاري شان در محيط پرسر و صداي شهري علت هاي مختلفي دارد که مهم ترين آن مي تواند طولاني شدن فصل گرما و افزايش نسبي دما در فصل زمستان باشد.از طرفي اين عامل، توانايي نشستن روي زمين و ديوار و بام خانه ها را از آنان سلب کرده و در نتيجه به يکي از مهم ترين علت هاي بقا و آسيب ناپذيري و به قفس افتادنش منجر شده است. از ديگر سوي عمر طولاني شاه طوطي که گاه به پنجاه سال يا بيشتر مي رسد نيز از جمله دلايل جالب و تامل برانگيز در ماندگاري و حفظ اين پرنده بر روي درختان تهران است. آمار تقريبي کارشناسان بخش تحقيقات وزارت کشاورزي از حضور بیش از هزار عدد طوطي در تهران خبر مي دهد. وجود اين تعداد طوطي آزاد با توجه به يکجانشيني و مهاجر نبودن طوطي ها و شرايط متغير آب و هوايي تهران (تابستان هاي گرم و زمستان هاي سرد) عجيب و قابل توجه است .

خانواده هُـدهُـد

Family Upupidae

هـُدهُـد ( شانه به سر ، پوپک ، هدهد )

انگليسي : Hoopoe
فرانسوي : Huppe Fasciee
لاتين : Upupaepops

مشخصات :

27 سانتي‌متر ؛ نر و ماده همشكل . تشخيص هدهد خيلي آسان است ، نشانه‌هاي تشخيص هر دو جنس آن ، عبارت است از سر و بدن قهوه اي مايل به صورتي كم رنگ ، دم و بالها با راه راه عرضي پهن سياه و سفيد ، كاكل بلند با پرهاي بلند نوك سياه و منقار دراز و خميده . هدهد ماده در انتهای بدنش غده چربی بد بویی دارد که سبب می‌شود وقتی در لانه حضور دارد بوی بدی از لانه خارج شود و اکثر مردم بر این تصورند که بوی بد به علت مدفوع این حیوان است. هدهد پرنده‌اي است كه بيشتر روي زمين و در فضاي باز تغذيه مي كند ، پروازش كند و موجي‌ ، توام با باز و بسته كردن آهسته بالهاست .!

زيستگاه :

در زمينه هاي باز و پر درخت ، باغهاي ميوه و پارك ها ديده مي شود . زمستان ها را در فضاهاي بازتر و بوته زار مي گذراند . در سوراخ درختان كهن و گاهي در خرابه ها آشيانه مي سازد ..

پراكندگي :

به طور كلي هدهد پرنده‌اي است كه تابستانها فراوان است و گاهي زمستان را در زمين هاي پست ناحيه درياي خزر مي گذراند .

خانواده درنا

Family Grudae
همه گونه هاي اين خانواده مهاجرند ، پرندگاني بزرگ با پاها و گردن دراز ، دم نسبتا كوتاه ، بالهاي دراز و منقاري بلند و كلفت كه ظاهرا به لك لك‌ها شباهت دارند . شاهپرهاي ثانوي داخلي بالهاي آنها خيلي بلند شده روي دم را مي پوشاند ، در پرواز گردن و پاهاي خود را كشيده نگه مي دارند . گله هاي آنها هنگام مهاجرت در يك خط يا به شكل " 7 " پرواز مي كنند . نر و ماده آنها همشكل است ، غير از فصل زادآوري به طور دسته جمعي ديده مي شوند ، روي زمين آشيانه مي سازند و همه چيز خوارند . . .

دُرنــا

انگليسي : Crane
فرانسوي : Grue Cendree
لاتين : Grus Grus

مشخصات :

112 سانتي‌متر ؛ شاهپرهاي ثانوي سياه بسيار دراز و آويخته و به شكل دم ، اين پرنده را از لك‌لك‌ها و حواصيل‌ها مشخص مي كند . بدن آن به طور كلي خاكستري سربي ست . يك نوار پهن سفيد از پشت چشم شروع شده ، در طرفين سر و گردن ادامه پيدا مي كند كه در برابر گلو و صورت سياه پرنده جلوه خاصي دارد . از نزديك تارك قرمز آن قابل تشخيص است ،‌منقارش از منقار لك‌لك‌ها و حواصيل‌ها كوتاه‌تر مي باشد .
در پرنده نابالغ سر و سطح شكمي ؛ قهوه اي رنگ است ، نوار سفيد سر و گردن را ندارد .
آهسته و موزون راه مي رود ، هنگام احساس خطر گردن خود را راست مي كند و در پرواز ؛ گردن و پاهايش كشيده است و بالهاي آن در انتها چهارگوش بنظر مي رسد . گله هاي مهاجر اين پرنده به شكل " 7 " يا در يك خط پرواز مي كنند ( لك‌لك‌ها معمولا به صورت دسته هاي نامنظم حركت مي كنند ) .

زيستگاه :

دور از جنگل‌ها و مناطق پردرخت . در سواحل رودخانه‌ها ، مردابها ؛ كشتزارها و استپ‌ها زندگي مي كنند

پراكندگي :

درنا پرنده ای است که زمستانها در بعضي مناطق ايران از جمله تالاب‌هاي امن فراوان است و ضمن مهاجرت بطور منظم در ناحيه درياي خزر ديده مي شود .

خانواده قرقاول

Family phasianidae
قرقاول ها ماكيان‌هايي هستند خشك‌زي با پاهاي بدون پر و اغلب داراي سيخك بالهاي كوتاه و گردي دارند و پروازشان پرصدا و مستقيم است قرقاول‌ها معمولا بزرگترند و دم درازتري دارند ، كبك ها و دراج‌ها متوسط و بلدرچين‌ها خيلي كوچك هستند با بدني گردتر و دم خيلي كوتاه ، در بعضي گونه‌ها نر و ماده همشكل است ، معمولا پرندگاني اجتماعي هستند از دانه‌هاي غلات ، ميوه‌هاي انگوري ، حشرات ، كرم‌ها و غيره تغذيه مي كنند

كبك دري

انگليسي : Caspian Snowcock
فرانسوي : Tetraogalle de La Caspienne
لاتين : Tetraogallus Caspius

مشخصات :

نر 58 سانتي‌متر ، ماده 55 سانتي متر .كبك بسيار بزرگي‌ست كه در كوهستان‌هاي مرتفع زندگي مي كند و حتي در زمستان به ندرت تا حد رويش درخت پايين مي آيد . پروبالش بطور كلي خاكستري ، با خطوط موج‌دار و رگه‌هاي قهوه‌اي و‌سفيد فراوان است كه در سطح شكمي كمرنگ‌تر و در پهلوها رگه‌هاي مشخص‌تر دارد . دوسوم طول شاهپرهاي نخستين و ثانوي بال از سمت قاعده سفيد رنگ است كه هنگام پرواز در زير بال به صورت نوار پهن و مشخصي ديده مي شود . طرح خاص صورتش كه شامل نوار چشمي و گلوي سفيد ، تارك خاكستري و خط خاكستري پررنگ كنار گردن است از فاصله نزديك قابل تشخيص مي باشد . تفاوت پرنده ماده با نر در اين است كه در پرنده ماده تضاد نقش و نگار صورتش كمتر است و در پاه ها سيخك ندارد . پرنده اي ا‌ست بي نهايت محتاط و اغلب پس از احساس خطر مسافت زيادي پرواز مي كند . به اندازه ساير ماكيان‌ها اجتماعي نيست ، و معمولا جفت‌جفت ديده مي شود .

زيستگاه :

پرتگاه‌هاي پرشيب ، كوهسارهاي صخره‌اي و قلل مرتفع با گياهان كم و پراكنده . به ندرت در ارتفاع كمتر از 3500 متر ديده مي شود . روي زمين و در بين سنگ‌ها و يا غالبا در لبه صخره‌هاي مرتفع آشيانه مي سازد

پراكندگي :

کبک دری از پرندگان بومی ایران است ، در گذشته اين پرنده بسيار زيباي ايراني نسبتا فراوان بوده و اما در حال حاضر اين پرنده از گونه‌هايي است كه به شدت در معرض خطر انقراض نسل قرار دارد .

كبك

انگليسي : Chukar Partridge
فرانسوي : Perdrix Chukar
لاتين : Alectoris Chukar

مشخصات :

33 سانتي‌متر ؛ پرنده‌اي آشنا و فراوان كه از تيهو كاملا بزرگتر است و به وسيله سطح پشتي خاكستري ، گلوي نخودي رنگ با نوار حاشيه‌اي پهن و سياه و با راه‌راه عرضي و خيلي واضح پهلو‌ها مشخص مي شود . منقار و پاه‌هايش قرمز رنگ است . رنگ خرمايي شاهپرهاي كناري دمش در پرواز نمايان مي شود .
معمولا جفت جفت يا به صورت دسته‌هاي كوچكي ديده مي شود ، ولي گاهي در زمستان گله‌هاي بزرگي تشكيل مي دهند . هنگام احساس خطر كمتر پرواز مي كند و بيشتر به سمت سربالايي كوهستان مي دود .
در بهار و تابستان پرنده‌اي پرسر و صدا است .

زيستگاه :

تقريبا هميشه در دامنه‌ها و شيب‌هاي كوهستاني باز و سنگلاخ يافت مي شود و معمولا در نواحي پردرخت ديده نمي شود . در نواحي خشك اغلبا صبح زود و يا عصر در اطراف چشمه‌ها جمع مي شوند .
در ميان بوته‌هاي كوتاه بين صخره‌ها آشيانه مي سازد .

پراكندگي :

كبك پرنده‌اي است بومي ايران و از جمله پرندگاني‌ست كه به رغم كاهش قابل توجه آنها در طي
۲۵ سال گذشته ، هنوز به تعداد فراوان در ايران زادوولد مي كند ، شايان ذكر است ، اين پرنده از جمله پرندگان حمايت شده است . !

تيهــو

انگليسي : See-see Partridge
فرانسوي : Perdrix a gorge grise
لاتين : Ammoaerdix Griseogularis

مشخصات :

23 تا 25 سانتي‌متر ؛ يك ماكيان كوچك كه ظاهرا شبيه كبك كوچكي به‌نظر مي آيد . پرنده نر سطح پشتي قهوي مايل به خاكي با خطوط ريز موجدار خاكستري دارد . سطح شكمي‌اش به طور كلي قهوه‌اي مايل به صورتي كمرنگ است و در پهلوها در حدود شش نوار خيلي پهن به رنگ دارچيني پررنگ و سفيد دارد . تاركش قهوه‌اي مايل به خاكي و گلو و جلوگردنش خاكستري است . نوار چشمي پهن و سفيدي دارد كه در حد بالا و پايين آن خط سياهي ديده مي شود . پرهاي كناري دمش خرمايي رنگ است ، تفاوت پرنده ماده با نــر در اين است كه طرح مشخص سياه و سفيد صورت و پهلوها را ندارد . رفتارش شبيه كبك است و هنگام احساس خطر به جاي پريدن ، مي دود .

زيستگاه :

مناطق بياباني و نيمه بياباني . تپه و ماهورهاي سنگي و كم ارتفاع . ساحل رودخانه‌ها و جويبارهاي مناطق خشك و زمين‌هاي سنگلاخ را ترجيح مي دهد . روي زمين آشيانه مي سازد .

پراكندگي :

تيهو از پرندگان بومي ايران است و از جمله پرندگاني‌ست كه در حال حاضر و به گزارش سازمان محيط زيست ايران از وضعيت مناسب و عادي برخوردار است ، اما آنچه مسلم است اينكه تعداد اين پرندگان طي سال‌هاي گذشته تا به امروز بسيار كاهش پيدا كرده و به درستي اين امر نمي تواند بازگو كننده روال عادي زيستي اين پرنده باشد .!

دراج

انگليسي : Black Partridge
فرانسوي : Francolin Noir
لاتين : Francolinus francolinus
31 سانتيمتر ؛ پرنده نـــر به‌طور كلي سياه است با خال‌ها و راه‌راه عرضي سفيد به ويژه در پهلوها ، تارك و پس گردن قهوه‌اي ، نوار چشم سياه ، پوش‌پرهاي گوش و گونه سفيد و نيم طوق پهن خرمائي در پس گردن دارد . پرنده ماده به طور كلي قهوه‌اي است با خط وخال سياه و نخودي و يك لكه بزرگ خرمائي در پس گردن دارد ، پرهاي كناري دم در هر دو جنس سياه است . معمولا جفت جفت ديده مي شوند . عموما خود را از انظار مخفي نگاه مي دارد و به دشواري مي توان آن را وادار به پرواز كرد

زيستگاه :

علفزارهاي ناهموار با بوته‌ها و خاربن‌هاي انبوه به خصوص در نقاطي كه درخت گز مي رويد و مناطق تالابي در بيابان‌ها و يا نواحي خشك . روي زمين و بين گياهان انبوه آشيانه مي سازد

پراكندگي :

دراج ، پرنده‌اي است بومي ايران و از جمله پرندگاني‌ست كه به رغم حمايت‌هاي محيط زيست و شكار ممنوع بودن آنها ، طي سال‌هاي گذشته تا به امروز ، تعداد آنها رو به كاهش نهاده است ، اما و با اين اوصاف هنوز به بقاي اين پرنده اميد است .!

جيرفتي

انگليسي : Grey Partridge
فرانسوي : Fracolin gris
لاتين : Francolinus pondicerianus

مشخصات :

29 سانتي متر ؛ نر وماده همشكل ، سطح پشتي قهوه‌اي مايل به خاكستري با خطوط موجدار خرمائي نخودي است كه در وسط هريك از پرها نقش صليب مانندي به رنگ سفيد ديده مي شود . سطح شكمي اين پرنده نخودي كمرنگ با راه‌راه عرضي باريك به رنگ قهوه‌اي است . تارك و پس گردنش قهوه‌اي است و پيشاني و نوار بالاي چشم خرمائي رنگ دارد . چانه و گلويش نخودي كمرنگ است با حاشيه قهوه‌اي پرهاي كناري دم از خرمائي تا تقريبا سياه متغير مي‌باشد . پاهايش سرخ رنگ است و رفتارش شبيه دراج ، ولي روي بوته‌ها يا درخچه‌ها مي نشيند .

زيستگاه :

فضاهاي باز خشك يا نيمه خشك با بوته‌هاي پراكنده ، بوته‌زارهاي تنك ، گز ، در بستر رودخانه ها و زمينهاي زراعي ناهموار روي زمين زير بوته‌ها يا درختچه‌ها آشيانه مي سازد .

پراكندگي :

از گونه‌هاي تحت حمايت محيط زيست است ، جيرفتي پرنده‌اي است بومي ايران و بنا به گزارش سازمان محيط زيست ، از تعداد و وضعيت نسبتا عادي برخوردار است . .

كبك چیل

انگليسي : Common Partridge
فرانسوي : Perdrix grise
لاتين : Perdix perdix

مشخصات :

30 سانتيمتر ؛ اين پرنده مانند همه كبك‌ها ماكيان شكل و داراي بدني نسبتا گرد و فربه است ، بالهاي كوتاه و گرد و دم كوتاه خرمائي رنگ دارد ، به وسيله صورت بلوطي مايل به نارنجي كمرنگ و گردن وسينه خاكستري مشخص مي شود . پرنده نــر علامتي نعلي شكل به رنگ بلوطي سير در پايين سينه دارد ، ( در پرنده ماده نيز اثري از اين علامت به چشم مي خورد ، در حالي كه سينه پرنده نابالغ ، رگه‌رگه‌دار است ) سطح پشتي آن رگه‌رگه نخودي رنگ است و پهلوهايش راه‌راه عرضي بلوطي رنگ دارد . هنگام راه رفتن قوز مي كند و به محض احساس خطر فورا چمباتمه مي زند ، بعد در حالي كه سر خود را بالا مي گيرد و آماده پرواز است ، بسرعت مي دود ، از جوجه قرقاول ؛ دم‌كوتاه‌تر و از بلدرچين بالغ ؛ خيلي بزرگتر و كمرنگ‌تر است .

زيستگاه :

كشتزارها ، چراگاه‌ها ، زمين هاي باير و غيره . آشيانه‌اش را در نقاطي كاملا مخفي مانند پاي پرچين‌ها و در مزارع گندم و ذرت و امثال آن مي سازد

پراكندگي :

كبك چيل از جمله پرندگان بومي ايران است و به تعداد كم ديده مي شود . اين گونه در معرض خطر انقرض نسل قرار دارد و تا به امروز حركتي در جهت حمايت از اين گونه زيبا و نادر انجام نگرفته است .

بلدرچين

انگليسي : Quail
فرانسوي : Caille des bles
لاتين : Coturnix Coturnix

مشخصات :

17 سانتي متر ؛ پرنده‌اي كوچك و به ظاهر شبيه كبك است . معمولا بهترين نشانه شناسايي آن صداي مشخص پرنده نـــر مي باشد ، بدنش به طور كلي خاكي‌رنگ است و در سطح پشتي راه‌راه فراوان نخودي و سياه دارد . سطح شكمي آن كمرنگ‌تر است و پهلوهايش رگه‌هاي تيره و روشن دارد ، تاركش قهوه‌اي پرنگ است . با يك نوار كمرنگ در وسط و يك نوار بلند كرم رنگ در بالاي هر چشم .پرنده نــر نوارهاي سياه رنگي روي گلو دارد . پرنده ماده گلوي نخودي رنگ يكدست و سينه خال‌خال دارد . پروازش كندتر و معمولا كوتاه مدت‌تر از كبك است . در فصل زاد و ولد كمتر مي توان آن را از محل اختفايش وادار به پرواز كرد .

زيستگاه :

به ندرت در فضاي باز ديده مي شود . غالبا در چراگاه هاي ناهموار ، كشتزارهاي غلات و بين علفهاي انبوه
و نظاير آن بسر مي برد و زادوولد مي كند

پراكندگي :

بطور كلي بلدرچین از جمله پرندگانی ست که تابستانها از پراکندگی فراوانی برخوردار است . معدودي از آنها زمستانها در زمينهاي كم ارتفاع سراسر ايران باقي مي مانند .

قرقاول

انگليسي : Pheasant
فرانسوي : Faisan Commun
لاتين : Phasianus Colchicus

مشخصات :

قرقاول نر 75 تا 87 سانتي متر ، قرقاول ماده 53 تا 62 سانتي متر . پرنده‌اي آشنا كه دمي دراز و نوك تيز دارد . پروبال نـــر بسيار رنگارنگ ، سرش به رنگ سبز سير براق و پوست برهنه دور چشمش قرمز روشن است و گوشپرهاي كوتاهي دارد ( به نظر شاخک ) . رنگ پروبال بر حسب نژاد و اصل پرنده متغير مي باشد ولي معمولا يك طوق گردني سفيد دارد . البته نژاد ایرانی این پرنده فاقد طوق سفید گردن و همینطور بلندی گوشپرهای کناری سر است . رنگ پرنده ماده ملايم و بطور كلي لكه‌لكه قهوه‌اي با زمينه نخودي است و دمي دراز ولي كوتاهتر از قرقاول نــر دارد . اين پرنده هنگام احساس خطر معمولا پرواز نمي كند ، بلكه به سرعت مي دود و پنهان مي شود . پروازش پرتوان و آغاز آن پرسرو صداست . در ارتفاع كم پرواز مي كند و مدت پروازش معمولا كوتاه است .

زيستگاه :

حاشيه جنگل ها ، كشتزارها ، بوته‌زارها و ني‌زارها . روي زمين و زير گياهان كوتاه و سرخس‌ها آشيانه مي سازد

پراكندگي :

قرقاول از پرندگان بومي ايران است ، روزگاري اين پرنده را مي توانستيم در هر باغ و كشتزاري ديده باشيم
اما به رغم شكارهاي بي رويه ؛ هم اكنون چندان به وفور يافت نمي شود ، هرچند كه اين پرنده در حمايت سازمان محيط زيست و شكار ممنوع قرار دارد ، اما در طي ۱۷ سال گذشته تعداد آنها به شدت رو به كاهش نهاده . و اين به دليل عدم وجود زيستگاه و پناهگاه مناسب براي اين پرنده زيباي ايراني‌ست ، تعدادی از این پرندگان به سبب نابودی زیستگاه های اصلی خود به فرودگاه ها و دشت های غیر قابل دسترس عموم پناه آورده اند و به رغم عادي دانستن وضعيت اين پرنده توسط سازمان محيط زيست ، اين پرنده در معرض خطر انقراض نسل قرار دارد .!
ادامه دارد ...

منابع :

پرندگان ایران http://fa.wikipedia.org
اشنایی با پرندگان ایران http://www.persianpet.org
پرندگان ایران http://www.iranian-birds.com
سایت پرندگان ایران http://www.centralclubs.com
پرندگان ایران http://www.iranian-bird.blogfa.com
سهره جنگلی http://www.iranbirds.com
پرندگان ایران http://www.iranbirds.com
پرندگان ايران http://www.ardalan.id.ir
پرندگان ايران http://www.birdsofiran.blogfa.com

/س